Monday 20 February 2012

Virus Hmangchang: Malware i bih chiang ang hmiang!


A khawtlang anga han buaipui hluai tham ni chiah lo mahse Virus hi chu mitin buaina a ni chho tulh tulh dawn! Tuna virus kan sawi hian mihring taksa-a awm thei virus lam ni lovin Technological Virus a ni tih kan hre vek dawn nia. Mitin in mobile, laptop, desktop computer leh gadget dang dang kan nei chho zel a. A neih a awlsam tulh tulh ang bawkin a nei pawh kan pung tulh tulh reng a. A pun na na nana chuan invih pawlh leh inthlunzawm pawh a hluar tawlh tawlh a. Virus pawh pung chak lo thei a ni hleinem. Mizo te hi chuan Virus ah hian kan huam tir vek mai a, Malware tih zawk hian a dik zawk mah mah, heng zawng zawng khaikhawmtu a ni si a! Kan chian zawkna turin ka hriat chin ang ang kan sawi zau ve dawn ang e.

Malicious/Malware Program hrang hrang te chu:
Viruses: Malware chi khat Virus kan tih ang hi chu thil i copy emaw, i vih pawlh ruala lo insemdarh ve zel thei program a ni a. Pendrive, cable leh e-mail kaltlanga darh a ni tlangpui, a luhchilh apiang chu a software/firmware tih chhiat tumin a bei nghal zel a, an insiam pun belh chak hle bawk. Virus hrang hrang te hi a thawh dan pawh a in ang lo hle mai. A tlangpuiin heng virus ho hi zuk click fuh/hawn chiah atanga active a ni tlangpui. A awmzia ah chuan i system ah khan awm teuh pawh nise an active nghal mai lova, an awm ve tawp mai a nih chu. Mahse i click fuh emaw, a awmna folder i hawng emaw a nih chuan i hawn rual chiah khan a lo active ta a, i system chu a bei tan dawn ta chiah tihna a nih chu. A then chuan system file an ti-corrupt anga, a then chuan an ei ral anga, a then thung chuan an replace hmak thung ang.. A chak chi tak tak phei chuan file te pawh an format in harddisk pawh an tibuai hial thei a ni.

Worms: Computer worms te pawh hi viruses nen an hna thawh dan leh zia chu a in ang deuh reng a. A danglamna ber chu click hawn/fuh ngai lovin a active sa thung ti ila a awlsam mai awm e. Kan hriat thiam theih dan tur zawr zawrin a tawi zawngin kan sawi zel tawh ang.

Trojans: Greeks hun laia Troy khua a thil thlawn pek Thing Sakawr lianpui kha kan hre theuh awm e, kha mi hming chawi khan Trojan Horse tih an ni. Worms leh Virus nena a danglamna ber chu anni hi chuan run chakawm tawkin an lo awm a, han run dawn chiah khan an lo in thehdarh nghal chuai chuai a, mi an bum thin vanga Trojan Horse nita kha an ni ve reng a. Mahse viruses leh worms, te angin Trojans hi chu an hlauhawm em em lem loh. An in thlahpung ve vak lem lo a, file an ei chhe ve vak vak loh vakah replace phei kha chu an ti ngai lo a tih theih hial awm e. Trojans hi chu pendrive leh cable kal tlang aimah chuan program run rual leh internet atanga thil download ruala darh thin an ni tlangpui. Mahse keystroke logger an lo install a nih chuan a buaithlak thei hle thung, kan password zawng zawng kha a lo record vek thei a, chung a thil record chu kan hriat miah lohin internet kan connect lain fraudsters te hnenah a lo thawn ru thin a ni. Tin, denial of service hi an hna thawh pakhat bawk a ni a, a buaithlak leh hle bawk hei pawh hi. I sytem-a service chi hrang hrang zingah khan a duh duh i hman a phal lo tlat thei a nih chu.

Bots: "Bot" hi "robot" atanga lak ve thung a ni a. Bots hian a chang chuan a mahin tasks te lo siamin i system information amahin a lo collect ve zung zung thei bawk, a thil collect sa chu i online in report a pe zel ang. Instant Messaging  (IM), Internet Relay Chat  (IRC), leh hetiang lam services atan an hmang tangkai hle thung. Nimbuzz site pawh hian sign-up thar te tana in zirna turin host atan an hmang thin a, an la hmang reng em phei chu ka hre lo.

Spam: Hei hi chu facebook khawih thin kan nih phei chuan sawifiah pawh a ngai awm kher lo e! A awlsam zawnga sawi dawn chuan thil eng emaw tilar tura i hminga thu/link lo in post vak vak thin kha spam chu a ni mai awm e. A link i zik click zeuh tawh chuan i duh emaw, duh lo emaw pawh nise i online lai apiangin thahnem ngai takin link/advertisement lam a lo share kual ve vak vak mai ang i hmingin.

Virus Hoaxes: Tunhnaia Facebook a lar tak ang kha ti ila a chiang leh mai ang. Mark Zuckerberg atanga thu lo kal angin account deactivate hlauin kan in forward chuah chuah hlawm a nih kha. i account hi fake a nih leh nih loh kan hre duh a, fake a nih loh chuan he message hi vawi chu tizah chu i thaiun te hnenah lo forward rawh tih ang vel nit a in ka hria. Khatiang deuh khan mi tuten emaw midang site mail server an tih muan duh chuan virus leh a kaihhnawih thil ah false information pein an in thawn kual chuah chuah zel a, chu chuan nasa takin kha server kha a tih muan phah thei a ni.  Khatiang thawn chhuak tura an siam bik kha Hoaxes Virus an ti a, ka hriatsual loh chuan Malware zingah chuan a hlauhawm loh ber awm e, false alarm zawk hi Virus Hoaxes an ti thung. Keini tan chuan hei chu hlauh tur ni lo mahse hriat ve reng rengah kan dah tel ve mai mai a ni e.

Phishing: Information hrang hrang bank accounts, credit cards, security codes, phone numbers, login names, passwords, hming leh addresses vel an hriat duh vanga misual hovin e-mail/link an thawn chhuah chur chur reng hi ti ila kan chiang mai awm e. Chim khati zah i man, ka pawisa hi thuhruk a ngaia i account min hawh tir la chumi khami percent tih ang vel chi ho kha.

Adware and Spyware: Advertement keng tel softwareti ila a chiang mai awm e. I computer ah khan a hma aia lo pop-up neuh neuh a tam deuha, a muan phah deuh bawk chuan adware emaw spyware em i nei tih kha scan kher loin i chiang thei mai dawn a nih chu. A tlangpuiin inzawrhna leh offer eng eng emaw a lo pop-up thin ang. A then khat chu i offline lai pawha lo pop-up thin te pawh a awm bawk a nia aw. Hemi chinah hian duh tawk phawt ila, kan sawi chiang lo a nih leh a hre zawk ten rawn sawizawm mai teh se!! :P

Engtin nge heng laka hian kan inven tak ang!?
  • Sum leh vanneihna rin loh lutuka rawn barh tum che email/link i dawng a nih chuan click lo phawt mai teh
  • I mail dawn nazawng reply suh ang che, i hriat chian ngei chauh i reply thin dawn nia
  • Antivirus latest ber hmang la, update reng bawk ang che. Tin, i antivirus automatic update a dah theih ngei chi nise duhthusam a ni nghe nghe.
  • Firewall turn on ngei ngei ang che
  • I nihna, hming leh i personal thil hriat chian tum ang chi kha chu hnimhnai ngai suh ang che
  • E-mail hi mahni personal detail thawnna atan chuan a him ber lo tih theihnghilh ngai suh ang che.
  • A khat tawkin i credit card kha a statement check thin bawk ang che (Online Marketing ti tan phei chuan tih ngei ngei chi!)
  • Mail a midangin an rawn enclosed reng reng enge a nih i chian loh chuan download ngawt ngai suh ang che
  • Hming leh ni bik eng emaw (DOB etc ang chi) ih password ah hmang ngai lo la, i password reng reng mi tumah hrilh ngai suh ang che
  • Floppy disk/Memory Card/Pendrive vit lut chungin i system shutdown in restart ngai suh ang che
  • I windows i update duh lo a nih pawn Microsoft security updates zawng zawng chu hmaih lo hram ang che.
  • I system backup auto a insiam tura i dah loh chuan a zing thei ang berin backup siam thin ang che.
Hlawkpui a mual mual kan awm ka rin rualin a hre zawk te khan rawn sawi zawm zel teh u comment hmangin..

3 comments:

  1. A bengvarthlak hle mai a.. Hmangchang hi BPL Institute ti tawh mai ang..a zir man a tlawm e mai sum a lei tur chu nise a man a tam tham ngawtin ka ring... Blogger Muankima(Kenny) ngalfim in dam roh

    ReplyDelete
  2. Ka hlawkpui e.. Keini ang Thingtlangpa tan leh a hrana zirna awm ve lo ta tan hian a hlu zualin ka hria. Window Xp ka hmang ve a, reboot an ti nge , load that an ti zawk ? khatiang lampang inziahna kan Mizotawng ngeia chhiartur te hi a awm chuan min han share sak ve teh u

    ReplyDelete
  3. Seeking to join more affiliate networks?
    Visit this affiliate directory to see the ultimate list of affiliate networks.

    ReplyDelete

Blog Follow hmasa lo chuan Comment hi a dah theih loh ang!!